Dược Vị

  Toa Thuốc

  Diễn Đàn

  Đăng Nhập

  Đăng Ký

<< Đăng Chủ Đề Mới >>

Chương III - TẠNG TƯỢNG - posted by quangthong02 (Hội Viên) on October , 25 2012

TẠNG TƯỢNG KHÁI NIỆM VỀ TẠNG VÀ TẠNG TƯỢNG: Nguyên tác của chữ tạng tượng là "ức tượng"( 臆象). "tàng tượng"( 藏象). Chữ tàng tượng đầu tiên được chép trong sách Tố Vấn chương "lục tiết tạng tượng". Tàng, ư nói đến sự ẩn tàng, tàng trữ, cất giữ vào tạng khí bên trong. Tượng, có hai ư nghĩa, một là chỉ về h́nh thái giải phẫu của tạng phủ, tượng tức là h́nh tượng, "luận tạng phủ chi h́nh tượng, dĩ ứng thiên địa chi âm dương dă"( nói về h́nh tượng của tạng phủ, ấy là ứng với âm dương thiên địa - Hoàng Đế nội kinh tố vấn tập chú_quyển 2). Như "h́nh dạng tâm tṛn và nhọn, h́nh như hoa sen"(y tông tất độc-cải chính nội kinh tạng phủ đồ). Hai điều trên tượng trưng chỉ đến h́nh tượng biểu lộ ra bên ngoài của bệnh lư và sinh lư của tạng phủ. ¿Tượng, vị sở kiến vu ngoại, khả duyệt giả dă¿ (tượng, nói về những cái có thể thấy được bên ngoài, có thể diễn tả được ¿ Vương Băng chú_ hoàng đế nội kinh tố vấn), ¿Tượng, tức là h́nh tượng. Tàng ở bên trong, h́nh có thấy được ra bên ngoài nên nói là tàng tượng¿( sách Loại Kinh-mục Tàng tượng Loại). ¿ "Tượng" là phản ánh ra bên ngoài của tạng, "tạng" là bản chất bên trong của tượng, cả hai hợp lại th́ gọi là tạng tượng. Tàng cũng đọc là tạng, ngày nay người ta gọi tàng là tạng. Tạng tượng là thể thống nhất của bản chất và hệ thống hiện tượng của cơ thể con người, là biểu hiện của phản ánh thay đổi bệnh lư cùng với sinh lư hoạt động của tạng phủ cơ thể con người. Đông y học dựa vào đây để phán đoán và chẩn đoán sức khỏe cơ thể con người, và cũng là căn cứ để trị liệu bệnh tật. Dựa trên phương pháp luận mà nói, đông y học dựa trên phương pháp hệ thống làm chủ, phương pháp phân tích yếu tố đơn giản và hệ thống phương pháp kết hợp với nhau, lấy giải phẫu làm cơ sở, thông qua biểu hiện ra bên ngoài của để nhận thức được quy luật sinh lư bệnh lư bên trong, lấy bên ngoài mà nhận biết được bên trong, xác định mối quan hệ giữa tạng và phủ, h́nh thành khái niệm về tạng tượng. lấy bệnh lư để diễn tả sinh lư, trọng về công năng mà nhẹ về h́nh thức là trọng điểm của nhận thức bản chất sinh mệnh tạng tượng. V́ vậy, nguyên hàm ư của tạng tượng là sinh lư hoạt động bên trong của tạng phủ và triệu chứng phản ánh bên ngoài của sự biến hoá bệnh lư. Nội dung này bao quát kết cấu h́nh thái của tạng phủ, công năng sinh lư, quan hệ của biến hoá bệnh lư cùng với hoàn cảnh ngoại giới với tạng phủ. Trên thực tế, tạng tượng là một dạng sinh lư h́nh thức, khái niệm bệnh lư, là sự thống nhất giữa bản chất sinh mệnh và hiện tượng. Căn cứ trên nhận thức này về tạng tượng, dùng định nghĩa học thuyết tạng tượng để nghiên cứu về công năng sinh lư khí quan tổ chức tạng phủ của con người, biến hoá bệnh lư cùng với học thuyết quan hệ hỗ tương . Sự phân hoá của khoa học cùng với sự tổng hợp là động lực súc tiến phát triển khoa học. Trong quá tŕnh phát triển y học đông y, hệ thống lư luận đông y không ngừng phát sinh phân hoá và tổng hợp, từ đó h́nh thành một hệ thống mới phân tích lư luận một cách khoa học. Cơ sở lư luận đông y là kết quả của sự tổng hợp và khoa học phân hoá hiện đại. Như quy định chính của tạng tượng là lấy khái niệm tổng hợp của sinh lư bệnh lư, học thuyết tạng tượng bao trùm sinh lư học đông y cùng với toàn bộ nội dung bệnh lư học. V́ vậy, trong hệ khoa học của cơ sở lư luận đông y, chỉ có ¿bệnh nhân học¿(khoa học về nguyên nhân gây bệnh) mà không có ¿bệnh lư học¿ . Trên đà không ngừng nâng cao nhận thức đối với tạng tượng, đem nội dung sinh lư và bệnh lư của đối tượng nghiên cứu của nguồn gốc học thuyết tạng tượng chia ra, chia thành các nhóm khác biệt nhau mà tiến hành nghiên cứu. Đem sinh lư học của tạng tượng quy về học thuyết tạng tượng và đem bệnh lư của tạng tượng quy vào bệnh cơ học c̣n gọi là bệnh lư học. V́ thế, bệnh cơ học đông y h́nh thành một hệ thống độc lập hoàn chỉnh. Đây là công tŕnh tự thân phân hoá và tổng hợp của hệ thống khoa học lư luận cơ sở đông y, nó giúp đỡ cho việc hiện đại hoá và phát triển của nền lư luận đông y. Căn cứ nội dung trên, tài liệu này đem khái niệm rộng về nguồn gốc học thuyết tạng tượng và tạng tượng rút gọn lại thành định nghĩa sau: Tạng tượng là h́nh tượng biểu hiện ra bên ngoài của hoạt động cơ năng tạng phủ bên trong cơ thể con người. Đông y học trên lâm sàng kiểm tra sinh mệnh hoạt động của cơ thể con người thường lấy h́nh tượng động thái của công năng hoạt động làm gốc, mà h́nh thái khí quan và sự cấu thành bản chất là giống nhau, lúc liên quan đến quan hệ giữa "khí" và "tượng" th́ cái quan trọng không phải là "khí"(器) mà là "tượng"(象) ( khí (器) ở đây có nghĩa là cơ quan chứ không phải là khí (氣) của không khí), đồng thời lấy ¿tượng¿ của công năng để giới định ¿cơ quan¿. Cho nên, trong tạng tượng th́ lấy ¿tượng¿ làm gốc, dựa trên tượng để định nghĩa về tạng. Dựa trên ư nghĩa này mà nói th́ tạng tượng chủ yếu chỉ về hiện tượng của biểu hiện hoạt động cơ năng bên trong cơ thể con người. Học thuyết tạng tượng là nghiên cứu về kết cấu h́nh thái của quan khiếu h́nh thể tạng tượng, quy luật hoạt động sinh lư và học thuyết quan hệ tương hỗ nhau. Học thuyết này cho rằng con người lấy ngũ tạng Tâm, Can, Tỳ, Phế, Thận làm trung tâm; Lấy lục phủ đởm, vị, đại trường, tiểu trường, bàng quang, tam tiêu v.v¿ để phối hợp nhau; lấy khí, huyết, tinh, tân dịch làm vật chất cơ sở, thông qua kinh lạc mà biết được ngũ tạng lục phủ bên trong, bên ngoài th́ biết được sự cấu thành hệ thống năm công năng hoạt động cua ngũ tạng. Hệ thống này không những thọ nhận ảnh hưởng của âm dương tứ thời trời đất, đồng thời c̣n có một mối quan hệ mật thiết với nhau, trong năm tạng c̣n có năm tạng, từ đấy khiến cho chỉnh thể và cục bộ của con người, cục bộ và cục bộ, cùng với cơ thể con người và ngoại giới trở thành một mạng lưới kết cấu phức tạp. KHÁI NIỆM VỀ TẠNG PHỦ: Tạng phủ là tên gọi chung của ngũ tạng của cơ thể con người (can, tâm, tỳ, phế, thận), Lục phủ ( đởm, tiểu trường, vị, đại tràng, bàng quang, tam tiêu) và phủ kỳ hằng ( năo, tủy, cốt, mạch, đởm, tử cung). Trong đó chủ yếu là thực thể có thể tiếp xúc được và trông thấy được bên trong cơ thể con người, trong điều kiện lịch sử cổ đại nó đă được vận dụng phương pháp giải phẫu để quan sát thực tế, trắc lượng mà có. Như thiên ¿ngũ thập doanh¿ sách Linh Khu bàn về sự tính toán hô hấp của con người, thiên ¿Cốt Độ¿ sách Linh Khu bàn về sự đo lường hệ thống xương của con người, các thiên ¿trường vị¿ và ¿b́nh nhân tuyệt cốc¿ v.v¿Nhưng chủ yếu nghiên cứu tạng phủ của đông y học không phải xuất phát từ cơ quan thực thể tạng phủ của giải phẫu học , mà lấy chỉnh thể công năng làm cơ sở, lấy hiện tượng công năng hiển th́ ra bên ngoài và quan hệ của nó làm cơ sở để xác định khái niệm tạng phủ. V́ vậy, tạng phủ là một khái niệm tổng hợp về h́nh thái và công năng, không những gồm có ư nghĩa giải phẫu học, mà quan trọng hơn là một mô h́nh công năng của cơ thể con người. ĐẶC ĐIỂM SINH LƯ VÀ PHÂN LOẠI TẠNG PHỦ: Căn cứ vào đặc điểm công năng sinh lư, tạng phủ được phân thành ba loại là ngũ tạng, lục phủ và phủ kỳ hằng. 1) Ngũ tạng: Can, tâm, tỳ, phế, thận được gọi chung là ngũ tạng. Nh́n trên h́nh tượng, ngũ tạng thuộc cơ quan thực thể tính; nh́n trên công năng ngũ tạng chủ tàng tinh khí, tức là sinh hoá và tàng trữ khí huyết, tân dịch, tinh khí và các vật chất tinh vi, chủ tŕ hoạt động sinh mệnh phức tạp. Cho nên thiên ¿Ngũ Tạng Biệt Luận¿ sách Tố Vấn chép:¿ Ngũ tạng giả, tàng tinh khí nhi bất tả dă, cố măn nhi bất năng thực¿( 五脏者，藏精气而不泻也，故满而不能实ngũ tạng tàng tinh khí không cho ra ngoài, nên ¿đủ¿ mà không ¿đầy¿). Măn, chỉ về trạng thái tinh khí đầy đủ; Thực, chỉ về thuỷ cốc đầy đủ, sung thực. Măn nhi bất năng thực ư nói ngũ tạng chỉ tàng chứa tinh khí mà không tàng chứa ngũ cốc và các chất cặn bă khác. 2) Lục phủ: Đởm, tiểu tràng, vị, đại tràng, bàng quang, tam tiêu gọi chung là phủ. Chữ(府) phủ và chữ phủ(腑) đều có ư nghĩa như nhau là kho tàng trữ. Nh́n trên h́nh tượng th́ lục phủ thuộc cơ quan quản khang tính (管腔性器官mang tính trống rỗng); Nh́n trên công năng th́ lục phủ chủ truyền hoá vật, tức là thu nạp và ngấu nhừ thủy cốc, truyền hoá và bài tiết chất cặn bă, tác dụng chủ yếu là tiêu hoá đồ ăn thức uống, hấp thụ, vận chuyển, bài tiết. Cho nên thiên ¿Ngũ Tạng Biệt Luận¿ sách Tố Vấn chép:¿ Lục phủ, truyền hoá vật nhi bất tàng, cố thực nhi bất năng măn dă - 六腑，传化物而不藏，故实而不能满也¿(Lục phủ, truyền hoá vật mà không tàng trữ, nên ¿đầy¿ mà không ¿đủ¿). Lục phủ truyền dẫn, tiêu hoá đồ ăn thức uống, lúc nào cũng tràn đầy thủy cốc, mà không tàng trữ tinh khí. V́ truyền hoá mà không tàng trữ, nên tuy tích vật mà không thể ¿đủ¿. Nhưng dựa vào những điều đă nêu ra, có thể nói ngũ tạng chủ tàng tinh khí, lục phủ truyền hoá cặn bă chỉ mang tính chất tương đối, tạng và phủ mỗi cái đều có tác dụng chính của nó. Trên thực tế, trong ngũ tạng cũng có trọc khí, trong lục phủ cũng có tinh khí. Trọc khí trong tạng do phủ vận chuyển bài tiết mà ra, tinh khí trong tạng bởi sự vận chuyển của tạng mà có. 3) Phủ kỳ hằng: Sáu cơ quan là năo, tủy, cốt, mạch, đởm, tử cung gọi chung là phủ kỳ hằng. ¿Kỳ¿(奇) nghĩa là ¿dị¿(异(異) - sự khác biệt), ¿hằng¿(恒) nghĩa ¿thường¿(常). Phủ kỳ hằng, h́nh thể đa phần rỗng không, gần giống với phủ, bên trong chứa tinh khí, loại th́ lại là tạng (tàng mà không tả), giống tạng mà không phải là tạng, giống phủ mà không phải là phủ nên được gọi là phủ kỳ hằng. Cho nên thiên ¿Ngũ Tạng Biệt Luận¿ sách Tố Vấn chép:¿năo, tủy, cốt, mạch, đởm, nữ tử bào, thử lục giả, địa khí chi sở sinh giả, giai tàng vu âm nhi tượng vu địa, cố tàng nhi bất tả, danh viết kỳ hằng chi phủ - 脑、髓、骨、脉、胆、女子胞，此六者，地气之所生也，皆藏于阴而象于地，故藏而不泻，名曰奇恒之府¿(năo, tủy, cốt, mạch, đởm, tử cung sáu cơ quan này được sinh bới địa khí, đều tàng ở âm mà tượng ở địa, v́ thế tàng trữ mà không cho ra ngoài, tên gọi là phủ kỳ hằng ). Nội dung chủ yếu của học thuyết tạng tượng, h́nh thể và quan khiếu v.v¿Trong đó, lấy tạng phủ, đặc biệt là ngũ tạng làm trọng điểm. Ngũ tạng là trung tâm của hoạt động sự sống, lục phủ và phủ kỳ hằng đều lệ thuộc bởi ngũ tạng. V́ vậy, lư luận ngũ tạng là nội dung quan trọng nhất trong học thuyết tạng tượng. H́nh thể, nếu nói về nghĩa rộng là ư nói đến bao gồm tổ chức của kết cấu h́nh thái nhất định bao gồm đầu, thân thể và tạng phủ bên trong; nếu nói về nghĩa hẹp th́ chỉ về tổ chức kết cấu của năm loại da, thịt, cân, cốt, mạch c̣n gọi là ngũ thể. Quan khiếu, ¿quan¿ là chỉ đến khí quan của công năng nhất định mà cơ thể có, như tai, mắt, miệng, môi, mũi, lưỡi, gọi chung là ngũ quan, chúng được phân về ngũ tạng, làm ngoại hậu (vị trí chẩn đoán bên ngoài) của ngũ tạng. Khiếu, là ư nói đến những cơ quan có lỗ hoặc h́nh tượng như cái mầm, là cánh cửa liên lạc tương thông giữa cơ thể con người với ngoại giới. Quan tất nhiên phải có khiếu, khiếu đa phần là cơ quan, v́ thế nên quan khiếu được gọi chung với nhau. Khiếu th́ có thất khiếu, thất khiếu là nói đến bảy khiếu ở vùng đầu mặt (hai mắt, hai tai, hai lỗ mũi, miệng). Tinh khí của ngũ tạng chia ra thông đạt vào thất khiếu. Cửu khiếu c̣n gọi là cửu quan, ư nói đến thất khiếu cùng với tiền âm và hậu âm. ĐẶC ĐIỂM HỌC THUYẾT TẠNG TƯỢNG Lấy ngũ tạng làm chỉnh thể quan trung tâm là đặc điểm cơ bản của học thuyết đông y. Đối tượng nghiên cứu của học thuyết tạng tượng phải là người có sức khoẻ tốt. Cơ thể con người lấy ngũ tạng làm trọng tâm, là một chỉnh thể hữu cơ cực kỳ phức tạp. Giữa các bộ phận hợp thành của cơ thể, trong h́nh thái kết cấu có sự mật thiết mà không chia ĺa, trong công năng sinh lư hỗ trợ hợp tác với nhau, trong sự chuyển hoá vật chất th́ có sự quan hệ giúp đỡ lẫn nhau, trong bệnh lư th́ ảnh hưởng lẫn nhau. Sinh lư và bệnh lư của con người lại tương thông tương ứng với hoàn cảnh ngoại giới, thể hiện kết cấu và công năng, sự thống nhất giữa vật chất và chuyển hoá, cục bộ và chỉnh thể, cơ thể con người và hoàn cảnh. Lấy ngũ tạng làm trung tâm, từ quan điểm hệ thống chỉnh thể để nắm bắt về cơ thể con người là đặc điểm cơ bản của học thuyết tạng tượng. Học thuyết tạng tượng xuyên suốt trong các phương diện giải phẫu học, sinh lư, bệnh lư, chẩn đoán học, trị liệu, phương tễ, dược vật, dự pḥng v.v¿ của đông y, trong hệ thống lư luận đông y, nó chiếm một địa vị quan trọng nhất trong đông y. Hội An 25 - 10 - 2012 Trần Quang Thống.

Replied by justme (Hội Viên) on 2012-11-26 12:21:27.0

Chào các Thầy và mọi người, Măi đến hôm nay mới có thời gian để đọc 1 loạt bài ''vừa dài vừa nhiều kiến thức'' của Thầy. Cảm ơn Thầy Quang Thống đă đăng bài về các tạng giúp bệnh nhân hiểu hơn về YHCT và giúp người bệnh an tâm hơn khi lựa chọn chữa bệnh bằng Đông Y. Không biết lương y tương lai Thiện Nhân có lên diễn đàn để đọc ôn những kiên thức này không nhỉ?! Hihi Chúc em sớm đạt dược nguyện vọng của ḿnh và 'đền đáp' lại 3 Thầy mà em đă bái làm sư phụ nhé! Just

Replied by Michael_Thai (Hội Viên) on 2012-11-27 08:02:48.0

Chào Thầy Thống, Con mạo muội xin chép các bài của Thầy đăng trên diễn đàn này vào file word riêng để lưu lại và dễ truy t́m khi offline. Các cá nhân, tổ chức, website, blog, diễn đàn hay các phương tiện truyền tin khác phải tuân thủ nguyên tắc xin phép tác giả và nêu rơ nguồn khi trích dẫn các bài viết mang tính chất như Tiểu Luận Khoa Học thế này. Kính cẩn.